Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich

---

Historia

Osada Piekary, która znalazła swoje miejsce w XII-wiecznych dokumentach historycznych, od roku 1303 zyskała niewielki, drewniany kościółek pod wezwaniem św. Bartłomieja Apostoła, którego styl architektoniczny wpisuje się w kanony romańskie. W bocznym ołtarzu tego miejsca uwieczniony był wizerunek Maryi Panny, którego autor i fundator pozostają nieznani. Cudowność tego obrazu zaczęła być dostrzegana w XVII wieku, kiedy to licznie zaczęli gromadzić się wierni, oddając hołd Matce Bożej. W relacjach ks. proboszcza Jakuba Roczkowskiego można znaleźć informację, że po przeniesieniu obrazu do ołtarza głównego w 1659 roku, zjawiska cudownych uzdrowień zaczęły się mnożyć.

W 1676 roku, podczas zarazy, która wybuchła w Tarnowskich Górach, zauważono, że pielgrzymi modlili się przed obrazem Matki Bożej, a ich powroty z modlitwy zdawały się przynosić ustąpienie choroby. To wydarzenie zapoczątkowało pierwszą pielgrzymkę „ślubowaną”, w ramach której cała wioska zobowiązała się corocznie organizować pielgrzymkę, by dziękować za otrzymane łaski. Niedługo potem, w 1680 roku, po wybuchu zarazy w Pradze, cesarz Leopold I Habsburg zlecił przywiezienie obrazu do stolicy. 15 marca tegoż roku obraz został przeniesiony ulicami Pragi w czasie uroczystej procesji. Ustąpienie zarazy po tym wydarzeniu zostało potwierdzone przez arcybiskupa praskiego, Jana Fryderyka Waldsteina, co formalizowało kult cudownego obrazu.

W drodze powrotnej ikona zatrzymała się w Hradec Králové, gdzie również zmagały się z chorobą miasteczka. Rok później, w dowód wdzięczności, mieszkańcy Hradec Králové ofiarowali Piekarom obraz wotywny. W 1683 roku, w dniu 20 sierpnia, król Jan III Sobieski, w drodze na bitwę pod Wiedniem, zatrzymał się w piekarskiej świątyni, gdzie modlił się przed obrazem Matki Bożej, prosząc o błogosławieństwo na zwycięstwo.

W 1702 roku, z powodu narastających zagrożeń związanych z walkami religijnymi, wizerunek Matki Bożej został przeniesiony do kościoła św. Krzyża w Opolu, gdzie przebywa do dzisiaj. W tym miejscu obraz nie cieszył się szczególną czcią, a pielgrzymki nadal odbywały się do Piekar, gdzie jedynie replika cudownego obrazu przyciągała wiernych. Jak zauważył jeden z ówczesnych duchownych, nie była to zasługa mistrzowskiego pędzla, lecz działania Ducha Bożego, który wybrał sobie to miejsce i jego mieszkańców.

Wzrost kultu maryjnego w XIX wieku prowadził do zwiększonej liczby pielgrzymów, co sprawiło, że drewniany kościółek stał się niewystarczający. W 1826 roku, nowym proboszczem został ks. Jan Alojzy Ficek, który postanowił zainicjować budowę nowej, większej i murowanej świątyni. To przedsięwzięcie było możliwe dzięki wsparciu lokalnej społeczności, która finansowała budowę. Konsekracją nowego kościoła, w stylu neoromańskim, zajął się biskup wrocławski Melchior von Diepenbrock 22 sierpnia 1849 roku. Wokół świątyni, zaprojektowanej przez Daniela Groetschla, stanęły cztery kaplice, a także Rajski Plac, na którym znajduje się piąta kaplica św. Rafała, z oryginalnym ołtarzem z pierwotnego kościoła św. Bartłomieja. Wzdłuż murów kościelnych, na kamiennych cokołach zainstalowano figury 12 Apostołów.

1 grudnia 1962 roku papież Jan XXIII nadał piekarskiemu kościołowi tytuł Bazyliki Mniejszej. W 1999 roku rozpoczęto gruntowny remont tego zasłużonego miejsca.

Obraz

Ołtarz bazyliki jest miejscem szczególnym, ponieważ znajduje się w nim obraz Matki Boskiej Piekarskiej. Warto jednak zauważyć, iż oryginalne dzieło znajduje się w Opolu. Obecna wersja obrazu ma wymiary 99 × 77 cm i zachowuje układ identyczny jak jego pierwowzór. Maryja w lewej ręce trzyma dzieciątko, a w prawej jabłko, co jest charakterystyczne dla wizerunku typu Hodigitria. Niestety, z oryginalnej, bizantyjskiej surowości formy pozostało znacznie mniej. Na przestrzeni lat zatarły się również cechy gotyckie, takie jak skrócone dłonie i palce, a także zmiękczone fałdy odzieży, przekształcone rysy twarzy i stonowane kolory.

Obraz ten, namalowany pod koniec XVII wieku, początkowo pełnił funkcję kopii, lecz po zniknięciu oryginału, zyskał na znaczeniu i wyjątkowych łaskach. Kluczowym momentem w jego historii miała miejsce 15 sierpnia 1925 roku, kiedy to obraz Madonny Piekarskiej został koronowany przez nuncjusza papieskiego Wawrzyńca Lauri. Korony to podarunek oraz poświęcenie dokonane przez papieża Piusa XI. Niestety, podczas II wojny światowej, w nocy z 7 na 8 grudnia 1940 roku, kładąc cień na jego historii, nieznani sprawcy odebrali obrazowi papieskie korony. Okoliczności tej kradzieży do dzisiaj pozostają niejasne – czy był to akt prowokacji ze strony niemieckich władz, czy może tylko zwykły rabunek.

W drugiej połowie XX wieku miało miejsce kilka znaczących wydarzeń związanych z obrazem. Pierwsza rekoronacja odbyła się w 1965 roku, a kolejna profanacja miała miejsce nocy z 29 lutego na 1 marca 1984 roku, kiedy to, w wyniku prowadzonych w kościele prac konserwatorskich, znów złamano bezpieczeństwo i dokonano kradzieży. Jednakże, 15 września 1985 roku biskup Herbert Bednorz przeprowadził drugą rekoronację wizerunku, a biskup Damian Zimoń dokonał aktu zawierzenia diecezji katowickiej Pani Piekarskiej. W tym momencie Matka Boska Piekarska stała się główną patronką archidiecezji katowickiej. Od 2014 roku pełni również rolę patronki Piekar Śląskich.

Nie można pominąć faktu, że 15 sierpnia 2015 roku korony skradzione w 1984 roku, po 90 latach, powróciły do bazyliki. Spoczywały wcześniej w archiwum archidiecezjalnym. Dzięki staraniom ks. abpa Wiktora Skworca, korony zostały ponownie przekazane do Piekar z okazji tej jubileuszowej rocznicy. Zanim jednak znalazły swoje miejsce, 22 kwietnia 2015 roku, zostały poświęcone przez Ojca Świętego Franciszka na placu św. Piotra w Rzymie. Dzięki temu, po dziewięćdziesięciu latach od pierwszej koronacji obrazu, piekarskie Sanktuarium znów miało zaszczyt cieszyć się koronami papieskimi. Na stałe korony umieszczono pod cudownym obrazem Matki Bożej.

Kalwaria i Chwalebne Misterium Męki Pańskiej

Misterium Męki Pańskiej powróciło do Piekar Śląskich w 2015 roku, po wielu latach przerwy. Pierwsza inscenizacja wydarzeń związanych z ostatnimi dniami i godzinami życia Chrystusa miała miejsce w 1900 roku na piekarskiej kalwarii, w której uczestniczyło około 40 mieszkańców miasta. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był Emil Wartini, który pełnił rolę reżysera oraz kostiumologa, starannie wykorzystując nowe kalwaryjskie wzgórze. W tamtym czasie Misterium przyciągnęło liczne tłumy uczestników.

W Wielki Piątek odbywała się inscenizowana Droga Krzyżowa, znana wówczas pod nazwą „Żywo Męka”. Okres wojny oraz rozruchy związane z okresem komunistycznym doprowadziły do zapomnienia tej pięknej tradycji. Niemniej jednak przetrwała ona w postaci „Obchodów kalwaryjskich”, które przez wiele lat były organizowane m.in. z okazji odpustów związanych z sanktuarium.

Wznowienie organizacji Misterium nastąpiło w 2015 roku, a obecnie w wydarzeniu uczestniczy około 130 aktorów-amatorów, zarówno z Piekar Śląskich, jak i pobliskich miejscowości. Chwalebne Misterium Męki Pańskiej jest jedną z największych tego typu imprez pasyjnych w Polsce. Oprócz wymiaru artystycznego, znaczący jest także duchowy aspekt tego wydarzenia. Misterium w Piekarach łączy inscenizację z modlitwą oraz elementami liturgicznymi.

Zgodnie z ewangelicznym opisem, Chwalebne Misterium Męki Pańskiej odbywa się na piekarskiej kalwarii w Niedzielę Palmową, Wielki Czwartek oraz Wielki Piątek. Organizacją Misterium zajmuje się Piekarskie Bractwo Kalwaryjskie, które zostało powołane przez Metropolitę Katowickiego, abp Wiktora Skworca, w listopadzie 2017 roku.

Piekarscy proboszczowie

Poniżej przedstawiona jest lista proboszczów, którzy pełnili swoją posługę w Piekarach Śląskich na przestrzeni wieków, wnosząc swój wkład w rozwój lokalnej parafii oraz utrzymanie tradycji religijnych.

• ks. Piotr (XIV wiek) – pierwszy znany pleban, pełniący posługę w Piekarach od 1326 roku, którego szczegóły działalności nie są dziś dokładnie znane,
• ks. Józef Ozdoba (XVII wiek) – w 1630 roku został tymczasowo proboszczem, a jego starania doprowadziły do poprawy stanu technicznego budynku kościelnego,
• ks. Stanisław Diluszowicz (XVII wiek) – tymczasowy proboszcz od 1657 roku, który zbudował trzy domy gospodarcze i stodołę w pobliżu kościoła, co przyczyniło się do lepszego funkcjonowania parafii,
• ks. Sebastian Sebastiański (XVII wiek) – pełnił funkcję proboszcza do 1659 roku, krótko sprawując nadzór duszpasterski,
• ks. Jakub Roczkowski (XVII wiek) – proboszcz w latach 1659–1679; podczas prac w bocznym ołtarzu odkrył zapomniany obraz Matki Bożej, po czym obraz przeniesiono do ołtarza głównego, co zapoczątkowało lokalny kult maryjny, a jego problemy z władzami religijnymi doprowadziły do miesiąca aresztu i rezygnacji z funkcji, lecz obraz pozostał na swoim miejscu,
• ks. Jan Kranich (XVIII wiek) – jezuita i zarządca parafii, ostatni superior z piekarskich jezuitów, działający w latach 1776–1790,
• ks. Bartłomiej Suchan (1790–1822) – wystąpił z petycją do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma o zwrot oryginalnego obrazu Matki Boskiej do Piekar, jednak spotkał się z odmową,
• ks. Józef Nitsch (1822-1826),
• ks. kanonik Jan Alojzy Nepomucen Ficek (1826–1862),
• ks. Bernard Purkop (1862–1882) – w tym okresie ponownie podjęto ważne inicjatywy w parafii,
• ks. Antoni Sobota (1882–1885) – z powodu jego problemów zdrowotnych działalność religijna i społeczna uległa pewnemu zahamowaniu,
• ks. kanonik Leopold Nerlich (1885–1895),
• ks. Karol Nerlich (1895–1900),
• ks. kanonik Paweł Zielonkowski (1901–1903) – nadawał wyjątkowego znaczenia wszelkim nabożeństwom, angażując się w walkę z polskim śpiewem w kościele,
• ks. Strzybny, administrator (1903–1913) – znany z wielkiego zapału i oddania, przez parafian nazywany „ks. Złotym”,
• ks. Eugeniusz Anders (1913–1924) – po zakończeniu I wojny światowej zainicjował odmalowywanie kościoła,
• ks. Franciszek Szulc, administrator (1924),
• ks. prałat Wawrzyniec Pucher (1924–1941) – zrealizował restaurację świątyni na czas koronacji obrazu Matki Boskiej Piekarskiej oraz zainicjował nadawanie nabożeństw przez Polskie Radio w Katowicach, zorganizował zloty młodzieży, a w 1940 roku został aresztowany, jednakże udało mu się powrócić, zmarł rok później i został pochowany w Piekarach,
• ks. Henryk Ligoń, administrator (1941–1947) – wprowadził nowoczesne ogrzewanie do kościoła i nowe dzwony, rozpoczął organizację pielgrzymek stanowych,
• ks. Antoni Godziek, administrator (1947–1957), proboszcz (1957–1973),
• ks. prałat Władysław Student, proboszcz i kustosz Sanktuarium (1973–1998) – podjął się remontu kościoła, wież oraz dachu, a także renowacji malowideł Bazyliki, przywracając dawny blask Rajskiemu Placu i jego kaplicom,
• ks. prałat Władysław Nieszporek, proboszcz i kustosz Sanktuarium (1998–2018) – zrealizował remont wież oraz zewnętrznej części kościoła i kaplic przylegających do muru, a także stworzył muzeum sanktuaryjne oraz rozpoczął budowę Domu Rekolekcyjno-Pielgrzymkowego Nowej Ewangelizacji „Nazaret”,
• ks. Krzysztof Fulek, proboszcz i kustosz Sanktuarium (2018–2021),
• ks. kanonik Mirosław Godziek, proboszcz i kustosz Sanktuarium (od 2021 roku).

---

Oceń: Bazylika Najświętszej Marii Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich

---